Τρίτη 11 Δεκεμβρίου 2012

ΑΓΓΕΛΟΣ Η ΔΑΙΜΟΝΑΣ



Η ομιλία του Δ. Κούκουνα για τον Ιωάννη Βουλπιώτη
Στην παρουσίαση του βιβλίου της Ιζαμπέλλας Παλάσκα "ΑΓΓΕΛΟΣ Η ΔΑΙΜΟΝΑΣ" (εκδ. Λιβάνη) μίλησαν, εκτός από τη συγγραφέα, οι Βασίλης Χατζηιωακώβου, Παναγιώτης Λιάκος και Δημοσθένης Κούκουνας. Ο τελευταίος είπε μεταξύ άλλων:


Στη νεώτερη ιστορία μας υπάρχουν γεγονότα ασήμαντα έως μέτρια που μυθοποιήθηκαν και μέτρια έως σημαντικά που αγνοήθηκαν. Αυτό ισχύει εντονότερα σε πολιτικά κρίσιμες περιόδους και χωρίς αμφιβολία μια τέτοια χαρακτηριστική φάση της σύγχρονης ιστορίας είναι η δεκαετία του 40. Ενώ είναι συγκλονιστική και τόσο καθοριστική για την ύπαρξη και την πορεία μας, ιδιαίτερα σήμερα που τόσα πολλά συμβαίνουν, εξακολουθεί να γίνεται αγώνας για την αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας. Εβδομήντα χρόνια από τότε, ακόμα δεν το έχουμε κατορθώσει.
Εδώ θα πρέπει να τονίσω πόσα αμέτρητα βιβλία έχουν κυκλοφορήσει μέχρι σήμερα για τα κατοχικά και εμφυλιακά χρόνια και σχεδόν όλα κατέχονται από μια μονόπλευρη θεώρηση ή συχνά έχουν βιωματικό χαρακτήρα. Και ξαφνικά τώρα, ένα βιβλίο που εκ προοιμίου θα περίμενε κανείς να είναι μονόπλευρο και βιωματικό, έρχεται να πάρει αποστάσεις.
Ναι μεν παίρνει αποστάσεις από τα γεγονότα, ταυτόχρονα όμως ανασύρει κάποια άλλα – σημαντικότερα ή όχι – και τα αναδύει για να μαθευτούν. Και ας μην παραβλέψουμε ότι το βιβλίο αυτό δεν είναι αμιγώς ιστορικό, αφού δηλώνει σαφώς και αυτοβούλως ότι είναι ιστορικό μυθιστόρημα. Με υπαρκτά πρόσωπα ως βασικούς πρωταγωνιστές της πλοκής και με εξίσου υπαρκτά ιστορικά γεγονότα ως κεντρικές εικόνες.
Φυσικά αναφέρομαι στο βιβλίο που παρουσιάζεται απόψε με τον τίτλο «Άγγελος ή Δαίμονας – Ο αμφιλεγόμενος πατέρας μου» της Ιζαμπέλλας Παλάσκα. Η συγγραφέας έγραψε ένα μυθιστόρημα με ήρωα τον Γιάννη Βουλπιώτη σαν να ήταν ένα τρίτο πρόσωπο. Είναι πολύ βιαστική και επιφανειακή η θεώρηση, που με την πρώτη ματιά αποκτά εκείνος που θα κρατήσει το βιβλίο στα χέρια του. Δηλαδή ότι μία κόρη αποφασίζει στα ξαφνικά να γράψει ένα απολογητικό βιβλίο για να εκθειάσει τον πατέρα της και να καταγράψει την εκδοχή του. Σε καμιά περίπτωση δεν είναι κάτι τέτοιο. Πρόκειται για κάτι πολύ πιο σύνθετο και ασφαλώς πιο βαθύ.
Δεν μπορώ να γνωρίζω ακριβώς τι είχε στο μυαλό της όταν έπαιρνε αυτή την απόφαση. Έμεινα όμως με την εντύπωση, αυτό άλλωστε πολύ ξεκάθαρα μας το λέει η ίδια, ότι αισθάνθηκε την ανάγκη να δημοσιοποιήσει πράγματα που δεν ήταν γνωστά και που σχετίζονταν με τον πατέρα της. Κάπου εδώ εμφανίζεται και ο υποφαινόμενος ως ένας από τους πρώτους αναγνώστες των χειρογράφων της.
Αν δεν είχα γνωρίσει τον αληθινό ήρωα αυτού του μυθιστορήματός της, τον Ιωάννη Βουλπιώτη, θα έλεγα αβίαστα ότι πρόκειται για μεγάλη φαντασία. Ίσως και να μην υπήρξε ποτέ τέτοιο πρόσωπο, θα έλεγα. Αλλά τον περίφημο Βουλπιώτη τον είχα γνωρίσει στ’ αλήθεια πριν από σαράντα και πλέον χρόνια, όταν έσφιξα το χέρι του μ’ ένα τυπικό «χαίρω πολύ». Κι από τότε, για αρκετά χρόνια, είχαμε τακτικές συναντήσεις, περίπου μια φορά την εβδομάδα, όπως έκανα και με άλλα ιστορικά πρόσωπα που διαδραμάτισαν ρόλο στα κατοχικά και που τότε ακόμα ζούσαν. Μιλώντας με τους επιζώντες πρωταγωνιστές, αποκόμισα πολύ συγκεκριμένες γνώσεις και είχα την ευκαιρία να σχηματίσω μια προσωπική γνώμη για τον καθένα τους. Ήταν πολύ χρήσιμες και διαφωτιστικές αυτές οι συναντήσεις για μένα, που από νεαρή ηλικία ήθελα να μάθω την όλη ιστορική αλήθεια για την περίοδο της Κατοχής. Πρόκειται για ένα κουβάρι που ενώ έχει αρκετά ξετυλιχτεί, δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι φτάσαμε στην άκρη του.
Αλλά η περίπτωση του Γιάννη Βουλπιώτη ήταν ξεχωριστή για μένα. Ήταν μια προσωπικότητα ασυνήθιστη. Άνθρωπος εξαιρετικής ευφυΐας και μόρφωσης, ευγενικός και γοητευτικός. Όταν τότε μιλούσα με άλλες προσωπικότητες για εκείνον, διαπίστωνα ότι τον έβλεπαν με σοβαρότητα και σεβασμό, αλλά με απόσταση. Αυτό το «αμφιλεγόμενος» ήταν σε πλήρη εφαρμογή. Είχε φανατικούς φίλους και πιο φανατικούς εχθρούς.
Αλλά αυτά δεν έχουν ιδιαίτερη αξία μπροστά στα πραγματικά ιστορικά γεγονότα. Όταν λοιπόν η Ιζαμπέλλα Παλάσκα σκέφτηκε να μου παρουσιάσει τα χειρόγραφά της κι αμέσως μετά να μου ζητήσει να εκφέρω τη γνώμη μου αν συμφωνούν με την ιστορική αλήθεια, για μένα ήταν μια εντυπωσιακά μοναδική πρόκληση. Κάπου εδώ η συνήθης διαστροφή του ιστορικού συγγραφέα οξύνεται, παραγνωρίζοντας κάθε κόπο και δέος μιας τέτοιας ευθύνης.
Δεν θα σας κουράσω με λεπτομέρειες, αναφορικά με τη συνεργασία μου αυτή με τη συγγραφέα, που για μένα υπήρξε μια πρόσθετη ευκαιρία για αναδιφήσεις, ιδιαίτερα στο αρχείο του πατέρα της. Χωρίς αμφιβολία αυτό το αρχείο υπήρξε πολύ χρήσιμο για διευκρινίσεις, προσθήκες ή επιβεβαιώσεις. Αλλά βεβαίως δεν ήταν η μόνη πηγή, διότι επιστρατεύτηκαν πολλές άλλες βιβλιογραφικές πηγές, έγγραφα από άλλα αρχεία, ποικίλα δημοσιεύματα κλπ.
Είμαι σχεδόν βέβαιος ότι κάποιοι από τους παριστάμενους θα ήθελαν να ξέρουν δυο λόγια για τον ήρωα του ιστορικού μυθιστορήματος «Άγγελος ή Δαίμονας». Ο Ιωάννης Βουλπιώτης, γιος στρατηγού και απόγονος ήρωα της Επανάστασης του 21, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1902 και πέθανε το 1999. Σπούδασε ηλεκτρονική μηχανολογία και φιλοσοφία στο Πολυτεχνείο και το Πανεπιστήμιο Μονάχου, λαμβάνοντας αντίστοιχα διδακτορικά. Από τα 23 του εργάστηκε στη Γερμανία ως στέλεχος του συγκροτήματος Siemens και από το 1930 το εκπροσωπούσε διεθνώς ως πληρεξούσιος διευθυντής. Το 1938, χωρίς να πάψει να το εκπροσωπεί, εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα και συνέβαλε καθοριστικά στην ίδρυση του πρώτου ελληνικού ραδιοφωνικού σταθμού, αφού προηγουμένως είχε αναβαθμίσει την ελληνική τηλεφωνία. Το 1941 ανέλαβε επίσημα τη γενική διεύθυνση της ΑΕΡΕ, πρόδρομης εταιρίας της σημερινής ΕΡΤ, θέση που διατήρησε σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής με την έγκριση των Γερμανών. Ταυτόχρονα υπήρξε στέλεχος του ΕΔΕΣ Αθηνών και σε συνεργασία με τους στρατηγούς και πολιτικούς Γονατά, Πάγκαλο, Σοφούλη και άλλους, ακόμη και με τον ευρισκόμενο στη Γαλλία Πλαστήρα, είχε την πρωτοβουλία της ίδρυσης των Ταγμάτων Ασφαλείας. Μετά την Απελευθέρωση αθωώθηκε από τα δικαστήρια δοσιλόγων και επανέλαβε τη συνεργασία του με τις εταιρίες Ζίμενς και Τελεφούνκεν, ενώ από το 1952 επιστρατεύθηκε από την κυβέρνηση Παπάγου για την προσέλκυση γερμανικών πιστώσεων γενικότερα, αλλά και συγκεκριμένες γερμανικές επενδύσεις στους τομείς ενδιαφέροντός του.
Προσπάθησα με λίγα λόγια να σας δώσω το βιογραφικό του για να έχετε μια εικόνα του πραγματικού ήρωα του μυθιστορήματος της Ιζαμπέλλας Παλάσκα, του πατέρα της. Οπωσδήποτε στο βιβλίο της υπάρχουν αναλυτικότερες πληροφορίες για τη ζωή του, τουλάχιστον κατά την περίοδο 1938-44, καθώς είχε ποικίλες δραστηριότητες στην Ελλάδα και διεθνώς.
Αλλά στην πλοκή του βιβλίου αυτού έχουν ενταχθεί πολλά αυθεντικά ιστορικά γεγονότα, γραμμένα με λογοτεχνική μορφή από τη συγγραφέα. Άλλα περισσότερο και άλλα λιγότερο γνωστά, στο σύνολό τους όμως στηρίζονται στην ιστορική αλήθεια. Πιστεύω ότι περιγράφονται ελεύθερα μεν, αλλά με υπευθυνότητα ως προς την πραγματική υπόστασή τους, πάντως με διακρινόμενη αντικειμενικότητα. Είναι προφανές ότι η συγγραφέας πέτυχε τον στόχο να αναφέρεται σε θέματα που έζησε ο λαός μας την εποχή εκείνη, επιτυγχάνοντας να κρατήσει εμφανείς αποστάσεις από πολιτικές εμμονές. Παράλληλα έχω την πεποίθηση ότι τελικά οι κριτικοί και η κοινή γνώμη θα της το αναγνωρίσουν αυτό, καθώς επίσης και το αξιόλογο επίτευγμά της να αποδώσει την ατμόσφαιρα της εποχής με λογοτεχνική λιτότητα και αυθεντικότητα.
Ήταν η πρώτη φορά που χρησίμευσα ως ιστορικός σύμβουλος στη συγγραφή ενός μυθιστορήματος και ομολογώ πως για μένα ήταν ασυνήθιστη και γι’ αυτό πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία. Ευχαριστώ τη συγγραφέα για την ευκαιρία αυτή που μου έδωσε, πρωτίστως όμως για τη συνεργασία που είχαμε, και από καρδιάς εύχομαι το βιβλίο να έχει την καλή τύχη που του αξίζει.